3. Uczestnicy synodu diecezjalnego

Z kodeksowej definicji synodu diecezjalnego wynika, że nie jest on zebraniem całego Kościoła partykularnego, lecz tylko „wybranych kapłanów i innych wiernych” ¹⁶.
Uczestnicy, czyli kompozycja synodu diecezjalnego, są określeni w kan. 463, który dzieli ich na członków zgromadzenia synodalnego oraz na tych, którzy mogą uczestniczyć w synodzie diecezjalnym.
Tak więc biskup ma obowiązek powołać na synod diecezjalny:
Kan. 463 § 1.
1° biskupa koadiutora oraz biskupów pomocniczych;
2° wikariuszów generalnych i wikariuszów biskupich oraz wikariusza sądowego;
3° kanoników kościoła katedralnego;
4° członków Rady kapłańskiej;
5° wiernych świeckich, także członków instytutów życia konsekrowanego, wybranych przez Radę duszpasterską, w sposób i w liczbie do określenia przez biskupa diecezjalnego; albo – tam gdzie nie ma tej Rady – w sposób oznaczony przez biskupa diecezjalnego;
6° rektora wyższego seminarium diecezjalnego;
7° dziekanów;
8° przynajmniej jednego prezbitera z każdego dekanatu, wybranego przez wszystkich pełniących tam duszpasterstwo; należy także wybrać innego prezbitera, który by go zastąpił, gdyby ten miał przeszkodę;
9° niektórych przełożonych instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego, które posiadają dom w diecezji, wybranych w liczbie i w sposób określony przez biskupa diecezjalnego¹⁷.
Ponadto biskup diecezjalny może wezwać na synod w charakterze członków także innych, czy to duchownych, czy członków instytutów życia konsekrowanego, czy wiernych świeckich¹⁸.
Idąc za wzorem Soboru Watykańskiego II, przewidziano również możliwość zaproszenia na synod w charakterze obserwatorów przedstawicieli chrześcijańskich wspólnot niekatolickich¹⁹.
Konkludując, należy stwierdzić, że najwyższy ustawodawca kościelny chciał widzieć na synodzie diecezjalnym, poprzez jego uczestników – to jest poprzez członków zgromadzenia diecezjalnego – cały Kościół partykularny w osobach swoich reprezentantów²⁰.
Wszyscy członkowie synodu mają obowiązek uczestniczyć w nim osobiście; nieobecność należy usprawiedliwić²¹.
Jest jasne, że uczestnicy synodu mają wyróżniać się pewną wiarą, dobrymi zwyczajami i roztropnością²².
 

4. Dyskusja podczas synodu diecezjalnego

Kan. 465 KPK postanawia: „Wszystkie zaproponowane tematy powinny być poddane swobodnemu omówieniu przez członków na sesjach synodalnych”.
Tak więc obowiązujący zbiór prawa nie tylko przewiduje i gwarantuje, ale zdecydowanie faworyzuje dyskusję na synodzie diecezjalnym.
Jest zrozumiałe, że regulamin synodu powinien ustalić porządek dyskusji, natomiast do biskupa diecezjalnego należy określenie tematów do wspólnego przedyskutowania i studiowania, które winny uwzględniać dobro całej wspólnoty diecezjalnej²³. Problematyka do dyskusji synodalnej mogłaby być zaproponowana także przez diecezjan i zaaprobowana przez biskupa²⁴.
W ten sposób każdy z uczestników synodu miałby prawo nieskrępowanego wypowiedzenia się w sprawie projektowanych tekstów synodalnych. Ich akceptacja dokonuje się najczęściej poprzez głosowanie²⁵.
 Aby więc dyskusja synodalna była owocna i twórcza, wielkie znaczenie posiada okres przygotowawczy do synodu. W tym czasie biskup diecezjalny winien ustalić strukturę synodu, czyli powołać komisję przygotowawczą, sekretariat synodu, komisje synodalne, ewentualnie także podkomisje i sekcje, i ustanawić ich przewodniczących. Powinien określić także zakres tematyczny prac poszczególnych komisji. Biskup diecezjalny powołuje również sekretariat synodu oraz ustanawia rzecznika prasowego²⁶.
W przygotowaniu synodu biskup może skorzystać z pomocy organów doradczych jakimi są: rada kapłanska, kolegium konsultorów, diecezjalna rada duszpasterska i diecezjalna rada ekonomiczna, a także osób biegłych w prawie kanonicznym, teologii i świętej liturgii.
Z doświadczenia wiadomo, że zazwyczaj biskup nie zwołuje synodu diecezjalnego w pierwszych latach swoich rządów, kiedy nie zna jeszcze dobrze sytuacji w swojej diecezji; zazwyczaj też, w większości przypadków, przed zwołaniem synodu diecezjalnego stara się przeprowadzić wizytację duszpasterską w całej diecezji, która pomoże mu w zrozumieniu stosowności zwołania synodu oraz w określeniu argumentów przemawiających za jego zwołaniem²⁷. Cenną pomocą dla poznania stanu religijności diecezji byłoby przeprowadzenie badań socjologicznych odnośnie tej kwestii²⁸.

5. Przewodnia rola biskupa w synodzie diecezjalnym

Kan. 466 KPK brzmi: „Jedynym ustawodawcą na synodzie diecezjalnym jest biskup diecezjalny”. Synod zarówno w swoim zaistnieniu jak i działaniu, całkowicie od niego zależy: tylko biskup go zwołuje i na nim przewodniczy²⁹, może go zawiesić a nawet rozwiązać, przerwany z powodu wakansu stolicy biskupiej lub przeszkody w jej działaniu zakończyć bądź kontynuować³⁰, on wzywa uczestników określonych przez prawo i swobodnie dobiera innych, ustala ich liczbę i sposób wyboru³¹, określa tematykę obrad; decyduje, które spośród postanowień synodalnych promulgować, podpisuje je³² oraz podaje do wiadomości metropolicie, konferencji episkopatu³³ i Stolicy Apostolskiej³⁴.
Wszyscy inni członkowie synodu posiadają jedynie głos doradczy³⁵. Są oni wezwani do tego, aby wyrazili swoją pomoc biskupowi diecezjalnemu właśnie przez głos doradczy. Poprzez swoje doświadczenia i rady uczestnicy synodu diecezjalnego współpracują aktywnie w wypracowywaniu deklaracji i dekretów³⁶.
Odnośnie głosu doradczego warto przytoczyć celne rozważania ks. Jana Dyducha: „Głos doradczy to życzliwa i kompetentna rada, to zarazem właściwa opinia, poprzedzona dokładnym i wszechstron­nym rozeznaniem sytuacji. Głos doradczy posiada ogromne znaczenie dla podejmowania decyzji, jest poniekąd jej przygotowaniem. Warto przytoczyć zdanie Kard. Wojtyły na temat znaczenia głosu doradczego, które wypowie­dział, zamierzając ustanowić Radę Kapłańską: «Wiadomo bowiem ile w życiu ludzkim – bardziej jeszcze w życiu społecznym – zależy od właściwego concilium: od rozeznania, od opinii, od naświetlenia spraw, którymi żyje dana społeczność dla których działa. Bez tej funkcji ani prawa stanowione, ani podejmowane decyzje, ani też ich wykonywanie nie może być głęboko zakorzenione w życiu wspólnym». Zadaniem więc wiernych, uczestniczących w synodzie diecezjalnym, jest przygotowanie ustaw synodal­nych: przez rozeznanie, informację, opinię, przez to, co nazywamy głosem doradczym” ³⁷.
Biskup ze swej strony kieruje dyskusją na sesjach synodalnych. Podpisując decyzje synodu, angażuje swój autorytet nad tym wszystkim, co synod naucza i rozporządza. Tak wypracowane prawo synodalne (dekrety i deklaracje) jest nie tylko wynikiem władzy ustawodawczej biskupa, ale jest jednocześnie wynikiem współpracy całego synodu diecezjalnego we wspólnym poszukiwaniu tego, co Duch mówi Kościołowi partykularnemu ³⁸.